Bài học đắt giá từ sự trỗi dậy của Covid-19 ở châu Âu

Qua làn sóng dịch Covid-19 mới, châu Âu rút ra bài học quan trọng: Vaccine có hiệu quả, nhưng chỉ riêng công cụ này sẽ không đủ để ngăn chặn virus corona.

10:00 22/11/2021

Trước đây, nhiều quốc gia tại châu Âu khi công bố dỡ bỏ lệnh hạn chế phòng Covid-19 đã ca ngợi tỷ lệ tiêm chủng và nói một cách đầy hoa mỹ về việc quay trở lại cuộc sống bình thường.

Nhưng một viễn cảnh mùa đông khác đang diễn ra, khi ác mộng Covid-19 đảo ngược hoàn toàn hướng đi ấy, theo CNN.

Ireland (tiêm chủng cho hơn 75% dân số) đã đưa ra lệnh giới nghiêm vào nửa đêm với ngành dịch vụ vào đầu tuần này. Ở Bồ Đào Nha - quốc gia đáng ghen tị với 87% dân số được chủng ngừa - chính phủ đang cân nhắc các biện pháp mới khi số ca nhiễm tăng dần. Nước Anh đã phải chịu đựng một làn sóng lây nhiễm kéo dài và dai dẳng, dù Thủ tướng Boris Johnson từng ca ngợi chiến dịch tiêm phòng sớm của cả nước.

Tất cả thực tế này vẫn diễn ra dù một điều không thể chối cãi là vaccine có hiệu quả, thậm chí là hiệu quả tốt.

Một số người tự hỏi làm thế nào cả hai vế này đều đúng. Các quốc gia đều nhận ra rằng ngay cả tỷ lệ tiêm chủng cao cũng không đủ để ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 - với bài học nhãn tiền là Đức vào Áo - cho thấy sự tự mãn nguy hiểm ra sao. Áo bắt đầu phong tỏa toàn quốc từ 22/11, chỉ vài ngày sau khi "phong tỏa" những người không tiêm chủng.

Dù vaccine cung cấp khả năng bảo vệ trước bệnh nặng và tử vong, "biến chủng Delta có khả năng lây nhiễm cao hơn rất nhiều", Charles Bangham - giáo sư miễn dịch học tại Đại học Imperial College London. "Ở một số quốc gia, hành vi của người dân thay đổi và họ cũng không tuân thủ nghiêm ngặt biện pháp phòng ngừa".

Nói một cách khác, tỷ lệ tiêm chủng đủ tốt chưa phải là tất cả.

Thế nào được coi là tỷ lệ tiêm chủng cao?

Không có gì đáng ngạc nhiên khi Ireland chứng kiến số ca mắc tăng bởi một lượng nhỏ người chưa tiêm phòng vẫn có thể truyền bệnh. Với dân số 5 triệu người, có khoảng 1 triệu người Ireland vẫn chưa được bảo vệ.

"Chúng ta đang chứng kiến đại dịch của những người chưa tiêm chủng", Sam McConkey - chuyên gia tại Đại học Y khoa và Khoa học Sức khỏe RCSI ở Dublin - cho biết.

Ông McConkey lưu ý hầu hết trẻ em chưa được tiêm chủng, ca lây nhiễm đột phá ở những người già và dễ bị tổn thương, và những người khỏe mạnh, không có triệu chứng đang mắc và truyền virus.

"Những điều trên kết hợp lại khiến bệnh viện chật kín", ông nói.

Nhiều nước bắt đầu gây áp lực lên nhóm chưa tiêm chủng. Ảnh: AP.

Các nhà lãnh đạo trên khắp châu Âu ngày càng thất vọng với nhóm người không chịu tiêm chủng dù trong nhóm hợp lệ. Tuần qua, Phó thủ tướng Ireland Leo Varadkar nói những người này đang "gây ra rất nhiều rắc rối", và đáng lẽ Ireland sẽ không phải tái áp đặt hạn chế nếu mọi người đều đi tiêm phòng. Một bước tiến ấn tượng khác là Áo thông báo bắt buộc chủng ngừa cho mọi người dân kể từ tháng 2/2022.

Tỷ lệ tiêm chủng 70% và 80% chỉ cách nhau 10 điểm % nhưng có ý nghĩa lớn, bởi mỗi phần trăm tăng lên đều có thể giảm bớt áp lực cho hệ thống y tế. Ông McConkey nói với khả năng lây truyền của biến chủng Delta hiện tại, không quốc gia nào tự tin tuyên bố nước mình có "tỷ lệ tiêm chủng cao".

Khả năng miễn dịch suy giảm

Việc triển khai tiêm vaccine tại châu Âu tăng tốc trong những tháng đầu năm khiến các quốc gia tính đến khả năng miễn dịch suy giảm.

Hai nghiên cứu mới công bố xác nhận khả năng bảo vệ của hệ miễn dịch từ 2 liều vaccine Pfizer bắt đầu giảm sau hai tháng, mặc dù khả năng chống lại triệu chứng nặng, giảm nguy cơ nhập viện và tử vong vẫn hiệu quả. AstraZeneca và Moderna cũng có kết quả tương tự.

"Phản ứng miễn dịch của những người đã tiêm chủng sẽ giảm trong một khoảng thời gian nhất định", Tobias Kurth - giáo sư về sức khỏe cộng đồng và dịch tễ học ở Berlin - cho biết.

Khả năng chống lại bệnh nặng và tử vong vẫn mạnh ở những người chưa nhận liều tăng cường. Ảnh: Zuma Press.

"Đây có lẽ là một trong những lý do mà số người nhập viện đang tăng dù đã tiêm vaccine - đặc biệt ở người lớn tuổi, nhóm được chủng ngừa đầu tiên", Ralf Reintjes - giáo sư dịch tễ học và giám sát sức khỏe cộng đồng tại Đại học Khoa học Ứng dụng Hamburg (Đức) - nói thêm.

Những phát hiện đó tăng thêm tính cấp thiết cho việc triển khai các mũi tiêm tăng cường của châu Âu. "Sự suy yếu khả năng miễn dịch đang diễn ra nhanh hơn so với tốc độ tiêm liều thứ 3", ông Reintjes nói.

Theo tiến sĩ Anthony Fauci, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Mỹ, dữ liệu từ Israel cho thấy nguy cơ mắc bệnh nặng ở những người từ 60 tuổi trở lên khi nhận liều tăng cường ít hơn so với người chưa tiêm liều thứ 3. Tỷ lệ mắc bệnh nặng vẫn cao nhất ở nhóm không tiêm chủng.

"Mọi người chán ngấy với Covid-19"

Bất kể tỷ lệ tiêm chủng của một quốc gia có ấn tượng đến đâu, các chuyên gia chỉ ra việc áp dụng và tuân thủ hạn chế theo từng mức độ có thể dẫn tới kết quả khác nhau.

Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, với tỷ lệ tiêm chủng lần lượt là 80% và 87% dân số, nới lỏng các quy định trong những tháng gần đây. Tuy nhiên, họ đã tránh được hệ quả tồi tệ nhờ áp dụng biện pháp giảm thiểu.

“Người Tây Ban Nha đặc biệt cẩn thận, như sử dụng khẩu trang và giãn cách xã hội", Ana M Garcia - giáo sư về y tế công cộng tại Đại học Valencia - cho biết. "Họ tuân thủ đeo khẩu trang bắt buộc ở trong không gian kín, và nhiều người vẫn sử dụng khẩu trang ngoài trời".

Mặc dù đạt được tỷ lệ tiêm chủng cao, bán đảo Iberia vẫn thận trọng theo hướng bình thường mới, khi người dân vẫn phải đeo khẩu trang nếu di chuyển bằng phương tiện công cộng. Nhiều chuyên gia cho rằng hai nước này chính là hình mẫu về cách các quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng cao nên tiếp cận với virus.

Đức đang tìm cách để tăng tỷ lệ tiêm chủng. Ảnh: Reuters.

Tuy nhiên, tầm quan trọng của việc tuân theo các biện pháp phòng Covid-19 cảm nhận rõ ràng nhất ở những nơi quá trình tiêm chủng đình trệ. Ở Đức, quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng thấp nhất Tây Âu với 67,7%, một số chuyên gia đổ lỗi cho sự thay đổi trong nhận thức của công chúng.

“Mọi người thực sự mệt mỏi vì đại dịch Covid-19", ông Reintjes nói. "Với cuộc bầu cử vừa qua, các chính trị gia tập trung vào những khía cạnh khác, khiến nhiều người cảm thấy đây không còn là vấn đề lớn nữa".

Hôm 18/11, Đức ghi nhận hơn 65.000 ca nhiễm virus corona. Các bộ trưởng kêu gọi nhiều người sử dụng vaccine hơn nữa, đồng thời gây khó dễ cho những người chọn không tiêm bằng cách yêu cầu bằng chứng tiêm chủng tại một số địa điểm.

Nhưng các chuyên gia nhận định những nỗ lực như vậy là quá muộn để ngăn chặn sự gia tăng này. "Trong thời gian ngắn, không thể nào đạt được tỷ lệ tiêm chủng có thể giúp ngăn chặn làn sóng dịch lần này", ông Reintjes nói.

Thay vào đó, họ nhấn mạnh việc tuân theo các biện pháp và giảm thiểu tiếp xúc xã hội có thể tạo ra sự khác biệt ngay lập tức.

“Mùa thu - đông là giai đoạn tốt nhất để virus lây lan khi mọi người ở trong nhà", ông Reintjes nói. "Mọi người chán ngấy với Covid-19 nên họ sẽ không tuân thủ. Điều đó khiến virus lây truyền nhanh hơn nhiều".