California, ‘vùng đất không yên’

Do đặc tính về cấu tạo địa chất, California là nơi dễ bị đe dọa bởi những thiên tai xuất phát từ dưới lòng đất cũng như trên mặt đất.

05:24 17/01/2018

Khoa học hiện nay chưa có khả năng biết trước những thiên tai do biến động dưới lòng đất như núi lửa, động đất. Các thiên tai xảy ra trên mặt đất liên quan đến khí tượng thì có thể dự đoán khá chính xác, tuy nhiên tác hại nhiều khi vượt ngoài mức tiên liệu như trường hợp nạn đất truồi vừa qua gần Santa Barbara.

Vào tối Thứ Ba, 9 Tháng Giêng vừa qua, mưa bão làm đất bùn trên sườn núi bất ngờ trôi xuống vùi lấp nhà cửa ở thành phố Montecito, phía Đông Santa Barbara County. Thảm họa kinh hoàng này làm 20 người thiệt mạng, 4 mất tích, 65 căn nhà bị hủy hoại hoàn toàn và 462 căn hư hại, xa lộ 101 phải đóng nhiều ngày từ Ventura tới Santa Barbara.

Danh từ đất truồi (landslide) chỉ chung về sự chuyển dịch của các lớp đất trên mặt mất sự gắn kết với nền móng và đổ xuống vùng thấp do ảnh hưởng của trọng lực. Bùn trôi là trường hợp đất trở thành nhão do chứa ít nhất 30% nước và không còn bám chặt với lớp đá nền. Hiện tượng này giống như một trận lũ quét, nhưng lôi cuốn nhiều vật liệu, rác rưởi và làm cho các tảng đá mất chỗ dựa cũng bị kéo theo. Vận tốc trôi tùy thuộc vào độ dốc và mức nhuyễn của khối bùn di chuyển.

Thảm kịch bùn trôi kinh hoàng nhất thế giới từ xưa đến nay xảy ra ở Venezuela Tháng Mười Hai năm 1999 gây thiệt mạng gần 30,000 người,  tức 10% dân số tiểu bang bị nạn Vargas.

Trong quá khứ ở Mỹ không có tai họa rộng lớn đến cỡ ấy, nhưng theo CDC (Cơ Quan Phòng Chống Chống Dịch Bệnh) đất truồi nhỏ là hiện tượng thường thấy và trung bình mỗi năm làm 30 người chết. Tại California vụ đất truồi năm 2005 ở Ventura County làm 10 người thiệt mạng.

Thiên tai vừa xảy ra ở Santa Barbara có tầm mức nặng nề là do kết hợp của nhiều yếu tố mà trước hết là vì mặt đất có điều kiện thích hợp cho đất truồi. Trong khoảng 110 triệu năm, duyên hải California là nơi mảng kiến tạo Farallon Plate từ đại dương chuyển động chui dần xuống dưới mảng North American Plate. Đến 55 triệu năm trước, mảng Farallon chỉ còn lại một phần nhỏ là mảng Juan de Fuca ở ngoài khơi Oregon. Ranh giới giữa mảng Bắc Mỹ và mảng Thái Bình Dương bây giờ chính là đường đứt gãy San Andrea, nơi có nguy cơ gây động đất lớn, chạy dài 750 dặm từ Nam lên Bắc California.

Phần lớn đất California được tạo thành hay được tái sinh từ lớp thạch quyển nguyên thủy dưới đáy biển, bao gồm những loại đá biến tính và đá thủy tra hầu hết là đá phiến, kết quả trầm tích qua hàng triệu năm từ vỏ cứng có chất vôi của những sinh vật biển. Vùng quanh Los Angeles là khu vực có cấu tạo địa chất mới nhất nước Mỹ, ước đoán chỉ chừng 20 triệu năm. Xâm thực nước và gió ở các rặng núi và núi lửa đem đến một lớp vật liệu vụn phủ trên mặt không câu kết chặt chẽ với các lớp đá nền.

Cháy rừng là lý do đầu tiên của vụ bùn trôi ở thành phố Montecito. Vụ hỏa hoạn Thomas Fire bắt đầu ở Ventura County và lan qua Santa Barbara County là đám cháy lớn nhất từ trước đến nay ở California. Từ 4 Tháng Mười Hai, 2017, đến 12 Tháng Giêng, 2018, ngọn lửa mới hoàn toàn bị dập tắt sau khi thiêu rụi 282,000 acres hay 440 dặm vuông đất và hơn 1,000 căn nhà.

Thảo mộc phổ thông tại các vùng đồi Ventura và Santa Barbara giống như nhiều nơi khác ở California là chaparral, nghĩa là các lùm bụi không có cây lớn rễ ăn sâu xuống đất. California đã bị nạn hạn hán kéo dài nhiều năm, đến mùa Đông năm vừa qua mưa nhiều làm cây cỏ mọc lên xum xuê làm tăng thêm mồi cho lửa. Khi bị cháy, mặt đất còn lại hoàn toàn tro trụi không có gì để giữ nước trôi, vì vậy không cần mưa lớn lắm, chỉ trên nửa inch trong một giờ, là đã đủ để tạo nên nạn bùn trôi, theo nhận định của một chuyên viên thuộc Cơ Quan Thời Tiết Quốc Gia ở văn phòng Oxnard, Ventura.

Độ dốc cao của các sườn đồi xung quanh Montecito là một  nguyên nhân nữa khiến cho bùn trôi nhanh và mạnh. Tại đây, đi từ 3,000 feet xuống ngang mực nước biển chỉ trong khoảng xa trên dưới 5 dặm.

Con người do sơ ý hay kém thận trọng cần thiết cũng góp phần làm cho tai họa trầm trọng thêm. Giới hữu trách hiểu rõ rằng mưa lớn sau khi cháy rừng là rất nguy hiểm vì tạo nên lũ quét hay bùn trôi. Mấy năm trước hỏa hoạn ở vùng núi San Bernardino đã làm cho đến mùa mưa những khu nhà mới xây dựng gần chân núi bị tổn thất nặng do những vật liệu đổ nát trôi xuống.

Các viên chức cơ quan quản lý công tác khẩn cấp nói với báo Los Angeles Times và hãng tin AP rằng họ đã cảnh báo dân chúng nhiều lần sau hỏa hoạn, nhất là với những nhà ở gần sườn đồi hay trong  thung lũng. Tuy nhiên tình hình có thể biến đổi nhanh chóng không thông báo kịp. Vả lại nếu mới chỉ là dự đoán và thông báo nhiều lần mà chưa có gì xảy ra thì những lần sau người dân không tin tưởng và tuân hành.

Khoảng 7,000 người đã nhận được lệnh cưỡng bách di tản và một số lớn hơn được khuyến cáo tự nguyện di tản, Nhưng do đã phải di tản lâu ngày từ trận hỏa hoạn Thomas Fire, nhiều người không chịu đi vì không ngờ tới mức nguy hiểm lớn như thế. Cũng có một sự trục trặc kỹ thuật trong hệ thống báo động qua cellphone khiến cho lệnh báo động khẩn cấp đã bị gián đoạn ít phút.

Cuối cùng thì thảm kịch này là một sự phối hợp tình cờ và đầy đủ tất cả những rủi ro có thể đến cho Montecito, thành phố của dân nhà giàu với 9,000 người. Nhiều nhân vật danh tiếng như Oprah Winfrey, Ellen De Generes, cựu Tổng Thống Al Gore có nhà tại đây, nhưng nhà của họ đều không bị nạn hoặc chỉ tổn hại không đáng kể.