Căng thẳng Mỹ-Trung (Phần 3): Trung Quốc không nên ‘p.h.ả.n b.ộ.i’ văn hóa truyền thống của chính mình

Hoa Kỳ và Trung Quốc không chỉ tham gia vào chiến tranh thương mại và căng thẳng quân sự, mà còn trong một cuộc đua công nghệ và thách thức về ý thức hệ, hay cụ thể hơn là về tương lai của nền dân chủ.

23:30 09/01/2019

Để duy trì hiệu quả kinh tế trong thời gian tới, Trung Quốc cần bắt đầu tập trung vào xuất khẩu sang các nước có khả năng chi trả và giúp duy trì nền kinh tế đang suy yếu, đồng thời thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài và các nguồn lực quan trọng khác. Nó không còn có thể mạo hiểm với bất kỳ cuộc chiến thương mại hay công nghệ nào với các đối tác thương mại lớn của mình, hoặc mất sự hỗ trợ của các nền kinh tế chiến lược trong khu vực châu Á.

Giữa những thách thức hiện tại, Trung Quốc cần tổ chức lại các kế hoạch và ưu tiên tài nguyên của mình. Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI) của nó có thể quá tốn kém để theo đuổi tại thời điểm này. Mặc dù viễn cảnh ảm đạm như vậy, tất cả không phải là dấu chấm hết đối với người Trung Quốc, nhưng họ phải tìm cách chiếm được lòng tin và sự tôn trọng của cộng đồng toàn cầu.

Cộng đồng toàn cầu vẫn có quyền lợi trong việc giúp Trung Quốc tránh sự trật bánh kinh tế. Bắc Kinh vẫn có thể vượt qua tất cả những thách thức này, nhưng nó phải mang tính chiến lược và quyết đoán, vì thời gian và thiện chí chắc chắn không đứng về phía họ. Trung Quốc cần những ý tưởng mới để tái tạo lại chính mình và hòa hợp với cộng đồng toàn cầu.

Hệ tư tưởng phổ biến

Các hệ thống chính trị xã hội Trung Quốc dựa trên hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa Mao Trạch Đông, trong khi hệ thống kinh tế của nó dựa trên phiên bản riêng của chủ nghĩa tư bản do nhà nước quản lý. Tổng hợp lại, nó vốn là chủ nghĩa Mác nhưng đã tiết chế chính trị xã hội bởi triết lý Nho giáo đã “sống sót” qua thời Cách mạng Văn hóa.

Với diện tích lãnh thổ và dân số lớn, Trung Quốc chống lại những rủi ro không thể kiểm soát được vì họ thấy rằng thành công kinh tế của mình có thể dễ dàng bị đe dọa bởi bất kỳ cuộc nổi dậy nội bộ nào do sự bất ổn kinh tế. Bên ngoài, Bắc Kinh cũng dường như không tin tưởng bất cứ ai. Như vậy, nhà nước, hay đúng hơn là chủ tịch của nó, kiểm soát mọi thứ theo nghĩa đen.

Khi Trung Quốc bắt đầu tiếp nhận Ma Cao và Hồng Kông để đưa 2 vũng lãnh thổ này vào dưới quyền kiểm soát của trung ương vào năm 1997, với một quốc gia duy nhất, một hệ thống chính sách, thế giới đã kinh ngạc, vì Hồng Kông dựa trên nền dân chủ, không phải hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Theo nhiều cách, Trung Quốc vẫn chưa tận dụng Hồng Kông một cách hiệu quả vào lợi thế của mình, coi nó như một phần mở rộng không phân biệt của Thâm Quyến.

Lợi thế văn hóa truyền thống

Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Milton Friedman đã khuyên các nhà lãnh đạo Trung Quốc vào cuối những năm 1980 rằng nếu Bắc Kinh muốn giúp người dân của họ phát triển mạnh ở thế giới mới, nhà nước phải khuyến khích và hỗ trợ người dân. Ông nhận ra trong chuyến thăm năm 1993 rằng hầu hết các nhà quản lý tại các doanh nghiệp nhà nước (SOE) không sẵn sàng từ bỏ quyền lực của họ. Sức đề kháng tập thể của họ để thay đổi là có thật và rất ghê gớm. Để cạnh tranh trên toàn cầu, Trung Quốc cần trao quyền cho người dân và phát triển khu vực tư nhân.

Nếu Trung Quốc xem xét dữ liệu của Ngân hàng Thế giới về sự tăng trưởng GDP bình quân đầu người theo tỷ lệ ngang giá sức mua (PPP) trong 40 năm qua, thì sẽ thấy rằng sau 13 năm đầu tiên của “giai đoạn mở cửa”, họ chỉ còn đạt 1.526 đô la Mỹ vào năm 1990. Nhưng khi bắt đầu trao quyền cho khu vực tư nhân của mình từ năm 1991 đến 2017, khoảng thời gian 27 năm đó đã chứng kiến ​​mức tăng trưởng lên tới 15.308 đô la.

Sức mạnh kinh tế thực sự của người Trung Quốc nằm ở khu vực tư nhân chứ không phải ở các doanh nghiệp nhà nước. Trung Quốc cần đầu tư vào những cá nhân năng động hơn. Đây là những tài năng có thể thực sự cạnh tranh trên trường toàn cầu và giúp Trung Quốc tiến lên. Nhìn lại, Friedman đã đúng, và Trung Quốc có thể đã làm được nhiều hơn, sớm hơn nhiều.

Không giống như Mỹ, Trung Quốc có một nền văn minh trải dài hơn 5.000 năm. Người Trung Quốc siêng năng viết ra những suy nghĩ và hiểu biết của họ về nhiều vấn đề mà họ đã quan sát và đối mặt. Với mỗi khoản đầu tư BRI, người ta có thể tìm thấy một Trung tâm Khổng Tử tìm cách truyền bá kiến ​​thức văn hóa. Đã đến lúc Trung Quốc mở ra “rương kiến ​​thức” của riêng mình và đưa ra những viên đá quý từ quá khứ để giải quyết những thách thức đa diện mà nó hiện đang phải đối mặt.

Người Trung Quốc phải chứng minh rằng họ thực sự hiểu hệ tư tưởng của chính họ và luôn thể hiện rằng chúng có thể được sử dụng để thúc đẩy sự hợp tác hòa bình và hài hòa với những người khác.

Bản chất của ‘Tư tưởng Nho gia’

Trong Tư tưởng Nho gia (儒家思想) của người Trung Quốc, toàn bộ bản chất của nó có thể được tóm tắt chỉ trong một chữ, Nhân (仁). Không có từ tiếng Anh nào có thể diễn tả đầy đủ ý nghĩa của từ đơn này. Từ tiếng Anh gần nhất có sẵn là “nhân từ” (benevolence), nhưng nó rộng hơn nhiều so với ý nghĩa đơn giản là nhân từ.

Bản chất của từ đơn này không chỉ muốn cho thấy cần đạt những điều tốt nhất của bản thân, mà quan trọng hơn là cho những người khác, và hài hòa sự hợp tác hiệu quả và có ý nghĩa hơn. Nếu chính bản chất này có thể được đưa vào chiến lược trong chính sách đối nội và đối ngoại của Trung Quốc, và sự tham gia từ bên ngoài của nó, Chủ tịch Tập Cận Bình có thể có sẵn một loạt lựa chọn mới mà ông có thể sử dụng một cách hiệu quả để chống lại hầu hết các thách thức mà Trung Quốc hiện nay phải đối mặt.

Trao quyền cho Hồng Kông

Ở trong nước, một sự thay đổi đơn giản trong việc trao quyền cho người Hồng Kông bằng cách giải quyết các vấn đề chính mà họ đang gặp phải, chẳng hạn như với các cơ hội kinh tế và nhà ở giá cả phải chăng, có thể làm giảm đáng kể vấn đề chảy máu chất xám. Những người tài năng này là những gì Trung Quốc cần trong giai đoạn này để giúp Hồng Kông thành công hơn và có hiệu quả kinh tế hơn những gì giới thượng lưu hoặc quan chức có thể làm cho Trung Quốc. Trung Quốc cần phải tham gia và trao quyền cho những tài năng này làm việc theo hướng có lợi chứ không phải theo cách khác.

Rốt cuộc, hệ thống cho Hồng Kông được tách biệt với hệ thống của đại lục. Với sự thay đổi chiến lược, Trung Quốc chỉ đơn giản là tìm kiếm giá trị lớn hơn từ khoản đầu tư vào Hồng Kông bằng cách trao quyền cho nguồn nhân lực của mình theo cách hài hòa hơn cho kết quả có lợi hơn. Điều này cũng hiệu quả hơn nhiều so với việc xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng tốn kém đã cố gắng biến Hồng Kông thành một phần mở rộng không phân biệt của Thâm Quyến.

Chính sách đối ngoại và thương mại khác biệt

Các chính sách đối ngoại và thương mại hiện tại của Trung Quốc rất khó hiểu, và sự tham gia của nó đối nghịch ngay cả những nước láng giềng đã có gốc rễ Nho giáo. Không gì có ý nghĩa có thể đi ra từ sự ngờ vực như vậy. Là một nền kinh tế lớn, Trung Quốc phải chủ động tạo ra một tổ chức xã hội mới nhằm giải quyết các mối quan tâm của họ và xây dựng niềm tin nếu muốn thấy một kết quả có ý nghĩa từ sự tham gia đó.

Nếu Trung Quốc có thể nắm lấy bản chất mới này một cách toàn diện hơn và sử dụng nó một cách chiến lược, thì khả năng tạo ra nhiều cơ hội kinh tế mới hơn với các nước láng giềng này sẽ cao hơn nhiều. Nếu Trung Quốc không thể chiến thắng các nước láng giềng Đông Nam Á bằng cách vận động kinh tế, thì có rất ít cơ hội thành công với cộng đồng toàn cầu rộng lớn hơn.

Tầm quan trọng của ASEAN

Các nền kinh tế của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) mang đến cho Trung Quốc cơ hội đối trọng với bất kỳ sự sụp đổ thương mại tiềm năng nào khi nước này tái lập chiến lược gắn kết lâu dài với Mỹ và các đồng minh.

Điều tương tự cũng đúng với sự tham gia của nó với Ấn Độ. Trung Quốc có những viên đá quý trong “rương văn hóa” của riêng mình, và giống như Mỹ, họ phải sử dụng chúng một cách hiệu quả và tránh đi lạc vào những vướng mắc không chính đáng và không hiệu quả. Sự thay đổi này cũng sẽ tăng cường sức mạnh mềm của nó trong việc cho thấy một Trung Quốc mới, một quốc gia công bằng và đáng hợp tác.

Trung Quốc cần phải truyền cảm hứng hơn nhiều so với Mỹ nếu muốn trở thành một siêu cường đáng gờm trong trật tự thế giới mới. Nó phải thể hiện một lập trường hợp tác nhiều thiện chí hơn.

Nếu Trung Quốc có thể thành công với chiến lược này, các đối tác thương mại của nó, và vốn đầu tư nước ngoài (FDI) sẽ tự mình tìm đường đến Trung Quốc. Nó phải kiếm được sự tin tưởng và tôn trọng của các đối tác, giống như Hoa Kỳ đã làm và sẽ cần tiếp tục làm.

Cải cách là sống còn

Thời điểm cho cải cách kinh tế và chính trị lớn đã sẵn sàng và không có cơ hội quay lại. Như vậy, năm 2019 sẽ là năm cải cách lớn cho mọi nền kinh tế, có thể là dân chủ hoặc xã hội chủ nghĩa.

Mỹ và các đồng minh đã có nhiều việc phải làm. Từ cải cách nền kinh tế của họ đến những chiến lược đổi mới cần thiết khác nhau để thúc đẩy Cách mạng công nghiệp lần thứ tư tiến lên, họ không thể chùn bước nếu muốn xác định lại trật tự thế giới mới, nơi dân chủ vẫn là nền tảng của thế giới tự do.

Căng thẳng giữa Nghị viện Hoa Kỳ và Tổng thống Donald Trump sẽ là một đặc điểm chung trong ít nhất nửa đầu năm 2019. Một khi cuộc đua cho cuộc bầu cử tổng thống Mỹ tiếp theo diễn ra, quyền lực thay đổi cuối cùng sẽ quay trở lại với cử tri Mỹ.

Việc họ bỏ phiếu như thế nào cho tổng thống tiếp theo của họ sẽ tạo ra sự khác biệt, có thể là một trong đó sẽ xác định kết quả của cuộc đua công nghệ, và cuối cùng là tương lai của nền dân chủ.

Hoa Kỳ cần một tổng thống truyền cảm hứng, một người có thể lãnh đạo thúc đẩy tập thể cho cuộc đua công nghệ và cũng là tiếng nói toàn cầu cho nền dân chủ thực sự.

Đối với Trung Quốc, tương lai của nó nằm trong tay của chính họ. Tin tốt là Trung Quốc đã thực hiện các bước cải cách nền kinh tế, chính sách thương mại và cam kết với cộng đồng toàn cầu. Nó cần phải thông minh hơn trong việc thấm nhuần niềm tin và sự tôn trọng cần thiết để cho thấy một Trung Quốc truyền cảm hứng hơn.

Nếu nó có thể khôi phục mối quan hệ với phần còn lại của thế giới và được coi là công bằng và nhất quán, tương lai cho Trung Quốc có thể tươi sáng như nhau.

Đối với Vương quốc Anh, 2019 sẽ là một năm thú vị khi rời khỏi EU để tạo nên tương lai của chính mình. Cùng với EU và Nhật Bản, Anh có thể là cường quốc thứ ba xoay quanh Mỹ và Trung Quốc, mang lại sự ổn định cao hơn cho cộng đồng toàn cầu rộng lớn hơn.

Không ai trong thế giới tự do muốn một thế giới bị chia rẽ hoặc bất kỳ thay đổi nào có thể gây tổn hại cho khái niệm thương mại tự do hoặc hệ tư tưởng thịnh hành. Năm 2019 chắc chắn sẽ được ghi nhớ là năm xác định thay đổi lớn về kinh tế và chính trị.

* Đây là bài viết kết thúc của một loạt ba phần. Để đọc Phần 1, bấm vào đây, và Phần 2, bấm vào đây.

Trung Dung (Biên dịch từ Asia Times)