Chuyến bay phơi bày lỗ hổng chống dịch toàn cầu

Với hàng trăm hành khách từ Nam Phi đến Amsterdam, chuyến bay KL592 hôm 26/11 ban đầu cũng giống bao hành trình được cho là bình thường khác thời Covid-19.

08:00 03/12/2021

Khi đến sân bay Nam Phi hôm 26/11, họ mang theo đủ loại giấy tờ chứng minh mình đủ điều kiện bay, trong khi các nhân viên làm thủ tục kiểm tra một loạt yêu cầu được giới chức nơi các hành khách sắp đến đưa ra.

Một số quốc gia, như Mỹ, yêu cầu hành khách đã tiêm vaccine vẫn phải có kết quả xét nghiệm Covid-19 âm tính, nhưng một số nước khác thì không. Trên chuyến bay dài tới Amsterdam, Hà Lan, chỉ có vài người đeo khẩu trang, trong khi các tiếp viên đa phần đều kéo khẩu trang xuống, để hở hoàn toàn miệng và mũi, hành khách trên máy bay cho biết.

Khi chuyến bay đang trong hành trình tới Amsterdam, mọi thứ trên mặt đất bắt đầu thay đổi.

Tổ chức Y tế (WHO) khi đó tuyên bố Omicron, biến chủng được Nam Phi báo cáo, là "biến chủng đáng lo ngại". Ngay lập tức, hàng loạt quốc gia áp lệnh hạn chế đi lại với khu vực phía nam châu Phi, thậm chí đóng biên giới hoàn toàn.

Khi máy bay KL592 hạ cánh xuống sân bay Amsterdam, các hành khách bất ngờ phải đối mặt một thực tế mới, với hàng giờ hít thở bầu không khí ngột ngạt trong máy bay đậu trên đường băng, uể oải trong phòng chờ chật chội, mong ngóng kết quả xét nghiệm bên cạnh những hành khách có thể đang nhiễm một biến chủng mới dường như có khả năng lây lan mạnh hơn.

"Chúng tôi ở cùng một nơi, trong cùng một phòng", Jan Mezek, 39 tuổi, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm tại một công ty cung cấp máy xét nghiệm dịch hầu họng đang trở về nhà tại Prague, Czech, sau chuyến công tác hai tuần ở Nam Phi, cho hay. "Tôi thấy mình như chim bị nhốt trong lồng, giữa những người có thể đã nhiễm virus xung quanh".

Trong hơn 60 người trên chuyến bay này và một chuyến bay KLM khác từ Nam Phi có kết quả xét nghiệm dương tính với nCoV, ít nhất 14 người nhiễm biến chủng Omicron, theo giới chức y tế Hà Lan.

Nhà chức trách Hà Lan đã cách ly họ, đồng thời yêu cầu hàng trăm hành khách khác làm xét nghiệm PCR ngay tại sân bay. Những người có kết quả âm tính được phép trở về nhà hoặc lên các chuyến bay nối chuyến tới điểm đến cuối cùng của họ.

"Họ đã đi khắp thế giới, ai biết họ ở đâu?", Fabrizio Pregliasco, nhà virus học nổi tiếng tại Đại học Milan, Italy, nói. Theo ông, tất cả hành khách trên hai chuyến bay lẽ ra phải được cách ly hoặc giám sát chặt chẽ 7-10 ngày, bởi họ có thể đã nhiễm virus trên máy bay, nhưng vẫn nhận kết quả xét nghiệm âm tính vì đang trong thời gian ủ bệnh.

"Nếu biến chủng này rất dễ lây lan, thì chuyến bay đó là một quả bom", ông nhận định. WHO xác định Omicron là biến chủng "có nguy cơ lây nhiễm cao", nhưng tới nay chưa có các bằng chứng khoa học vững chắc về mức độ lây truyền hay độc lực của nó.

Hai chuyến bay KLM, giống như các chuyến bay khác trong thời kỳ đầu của đại dịch, tiềm ẩn nguy cơ siêu lây nhiễm và cho thấy những lỗ hổng trong phòng chống dịch toàn cầu vẫn chưa thực sự được bịt kín, với các tiêu chí xét nghiệm và cách ly không giống nhau, quy định đeo khẩu trang và truy vết tiếp xúc thiếu nhất quán, đôi khi còn lỏng lẻo trên phạm vi Thế giới.

Omicron hiện vẫn là một ẩn số mơ hồ. Sẽ mất nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần, để biết liệu thế giới chỉ đang phản ứng thái quá hay nó thực sự là một biến chủng mới rất dễ lây lan, thậm chí có khả năng né tránh vaccine hay không.

Các thành viên thuộc Liên minh châu Âu (EU) có các tiêu chí xét nghiệm và cách ly đối với hành khách trước khi lên máy bay khác nhau ngay cả ở bên trong khối, điều thường gây ra nhiều bối rối với người đi máy bay.

Quy định đối với hành khách trên bất kỳ chuyến bay nào thường được xác định bởi quốc gia tại điểm đến cuối cùng của người đó, theo Karen A. Grépin, giáo sư tại Trường Y tế Công cộng Đại học Hong Kong.

Các quốc gia và hãng hàng không thường có yêu cầu sàng lọc y tế riêng, vì thế hành khách chuyển tuyến đôi khi phải đáp ứng các tiêu chí không thống nhất. Kết quả là trên cùng chuyến bay, một hành khách có thể được sàng lọc với tiêu chí khác người ngồi ngay bên cạnh.

Trách nhiệm xử lý những thông tin hỗn loạn này thường thuộc về nhân viên quầy thủ tục. Ngoài kiểm tra hộ chiếu và cân hành lý, họ giờ đây còn phải am hiểu hàng chục quy định về xét nghiệm, cách ly ở từng nước khác nhau, đảm đương trọng trách của cả lực lượng biên phòng, thanh tra y tế lẫn lãnh sự.

Sau khi biến chủng Omicron được phát hiện vào tuần trước, Mỹ, EU cùng loạt quốc gia khác đã cấm các chuyến bay từ khu vực phía nam châu Phi. Israel, Nhật Bản và Morocco đã đóng cửa biên giới, trong khi Australia cùng nhiều nước khác hoãn mở cửa và tái áp đặt một số biện pháp kiểm soát chặt chẽ nhằm ngăn dịch lây lan.

Hãng hàng không Hà Lan KLM đã lên tiếng xin lỗi hành khách trên hai chuyến bay từ Nam Phi trở về Amsterdam hôm 26/11. Marjan Rozemeijer, phát ngôn viên của hãng, nói rằng họ cũng mất cảnh giác trước biến chủng Omicron như tất cả mọi người.

Khi hai máy bay hạ cánh tại sân bay Schiphol, công ty đã "được chính phủ Hà Lan yêu cầu đưa phi cơ đến một địa điểm định sẵn để tiến hành xét nghiệm tất cả hành khách", Rozemeijer cho biết, thêm rằng sân bay và cơ quan y tế công cộng Hà Lan là bên đứng ra tổ chức xét nghiệm.

Ngược lại, một phát ngôn viên của cơ quan y tế công cộng Hà Lan khẳng định họ đã nỗ lực hết sức và không thấy có gì sai khi để những hành khách có kết quả xét nghiệm âm tính tiếp tục hành trình của họ.

"Không có lý gì chúng ta nên hạn chế mọi người di chuyển nếu họ có kết quả xét nghiệm âm tính", người phát ngôn Willem van den Oetelaar nói, thêm rằng họ ra quyết định dựa trên hướng dẫn từ Bộ Y tế Hà Lan. "Chúng tôi không biết hành khách đi đâu và cũng không có lý do gì chúng tôi cần biết".

Song Bộ Y tế Hà Lan lại cho rằng ngay cả những hành khách có kết quả xét nghiệm âm tính vẫn phải được cách ly. Van den Oetelaar cho hay cơ quan ông cũng đã thực hiện một động thái đặc biệt khi cố gắng liên lạc với tất cả những người có mặt trên hai máy bay và khuyên họ cách ly, đồng thời thông báo cho cơ quan y tế địa phương nơi họ đến.

WHO cho biết công tác truy vết tiếp xúc phụ thuộc vào từng quốc gia nơi các ca bệnh được phát hiện và nằm ngoài nội dung hoạt động của tổ chức.

Mezek, người đã tiêm phòng và có xét nghiệm âm tính, cho hay anh đã nhận được cuộc gọi từ cơ quan tế công cộng Hà Lan vào ngày 27/11, sau đó là một email khuyên anh không ra khỏi nhà và cung cấp thông tin chi tiết về hành trình của mình sau khi rời Hà Lan.

"Điều quan trọng là phải biết địa chỉ của bạn, để cơ quan y tế tại các quốc gia khác nhau có thể liên hệ với hành khách quá cảnh, nhằm ngăn virus lây lan thêm", email từ cơ quan y tế Hà Lan có đoạn. Mezek cũng được khuyên xét nghiệm lại 5 ngày sau chuyến bay từ Nam Phi đến Amsterdam. "Dù hiện tại bạn không xuất hiện triệu chứng, bạn vẫn có thể đã nhiễm virus".

Mezek đang tự cách ly. Giới chức Czech liên hệ hôm 29/11 để đảm bảo rằng anh ở yên trong nhà và không xuất hiện triệu chứng. Nhưng Mezek cũng lưu ý rằng nếu theo kế hoạch ban đầu và về sớm hơn một ngày, trước khi Czech thắt chặt các quy định, anh sẽ đi làm và về nhà, tiếp xúc với các con và người vợ làm nghề giáo viên.

"Tôi có thể đã không tự cách ly", anh nói.

Vũ Hoàng (Theo NY Times)