Mỹ quy định như thế nào về cách tước quyền tổng thống?

Tu chính án 25 quy định nội các Mỹ có thể đệ đơn tước quyền tổng thống nhưng quy trình đòi hỏi sự ủng hộ rất lớn trong quốc hội.

03:00 08/09/2018

Tổng thống Mỹ Trump tại Nhà Trắng ngày 5/9. Ảnh: Reuters.

Tác giả giấu tên của bài xã luận trên New York Times tuần này viết rằng "có những lời thì thầm" giữa các cố vấn của Trump về việc tước quyền tổng thống của ông bằng cách kích hoạt phần 4 của Tu chính án 25. Tuy nhiên, tác giả viết rằng các cuộc thảo luận không có tiến triển vì "không ai muốn dính líu vào một cuộc khủng hoảng hiến pháp".

Tu chính án 25 là gì?

Tu chính án 25 gồm 4 phần được thiết kế chủ yếu để làm rõ trật tự kế nhiệm tổng thống. Phần đầu tiên giải thích điều gì sẽ xảy ra nếu tổng thống qua đời, từ chức hoặc bị tước vị trí: Phó tổng thống trở thành người kế nhiệm ngay lập tức.

Phần thứ hai làm rõ rằng khi vị trí phó tổng thống bị bỏ trống thì tổng thống sẽ đề cử người thay thế. Người này sẽ nhậm chức sau khi được thông qua bởi đa số lưỡng viện.

Phần thứ ba cho phép tổng thống tạm thời bàn giao trách nhiệm cho phó tổng thống trong thời gian ông không thể đảm đương nhiệm vụ, chẳng hạn như đang chữa bệnh. Phó tổng thống sẽ nắm quyền cho đến khi tổng thống thông báo với các lãnh đạo quốc hội rằng ông có thể tiếp tục nhiệm vụ.

Cuối cùng và đáng chú ý nhất, phần thứ tư nêu quy trình để phó tổng thống và nội các tuyên bố rằng tổng thống không phù hợp và không thực hiện được nhiệm vụ. Tổng thống sẽ mất ghế nếu 2/3 nghị sĩ của lưỡng viện đồng ý.

Vì sao Tu chính án 25 ra đời?

Sau vụ ám sát John F. Kennedy năm 1963, Mỹ bối rối về cách chọn phó tổng thống mới sau khi Lyndon B. Johnson trở thành tổng thống. Nhiều người cũng lo ngại về điều có thể xảy ra nếu Johnson đổ bệnh hoặc bị ám sát trước khi tìm được người thay thế. Quốc hội chính thức đề xuất Tu chính án 25 vào mùa hè năm 1965, và nó trở thành một phần của hiến pháp vào tháng 2/1967.

Tiền lệ

Ba phần đầu tiên của Tu chính án 25 đã được sử dụng nhiều lần. Phần một và hai được áp dụng khi Richard M. Nixon từ chức tổng thống vì bê bối nghe lén đảng Dân chủ năm 1974 và được thay thế bởi phó tổng thống Gerald Ford. Ông Ford sau đó đề cử Nelson Rockefeller làm phó tổng thống.

Phần thứ ba cho phép các tổng thống tạm thời chuyển giao quyền lực và nhiệm vụ cho phó tổng thống đã được Ronald Reagan sử dụng năm 1985, khi ông trải qua cuộc phẫu thuật ung thư. Tổng thống George W. Bush cũng sử dụng quy định này khi chuyển giao nhiệm vụ cho Phó tổng thống Dick Cheney trong vài giờ vì vấn đề y tế. Ông Bush làm điều tương tự một lần nữa vào năm 2007.

Tuy nhiên, phần thứ tư của Tu chính án 25 - điều được tác giả giấu tên thảo luận trên NYTimes, chưa bao giờ được sử dụng.

Kích hoạt như thế nào?

Bước đầu tiên sẽ là Phó Tổng thống Mike Pence và đa số nội các gửi cho Chủ tịch Thượng viện tạm quyền Mỹ (Thượng nghị sĩ Cộng hòa Orrin G. Hatch) và chủ tịch hạ viện (nghị sĩ Cộng hòa Paul Ryan) tuyên bố bằng văn bản rằng Trump không có khả năng đảm đương quyền lực và nhiệm vụ. Việc này ngay lập tức khiến Trump bị tước quyền lực và Pence trở thành quyền tổng thống.

Tuy nhiên, Trump có thể ngay lập tức gửi một tuyên bố riêng cho Hatch và Ryan nói rằng ông có thể thực hiện nhiệm vụ. Điều đó sẽ giúp ông lấy lại ghế, trừ khi Pence và nội các gửi một tuyên bố khác cho các lãnh đạo quốc hội trong vòng 4 ngày để nêu lại lo ngại của họ.

Khi đó, quốc hội Mỹ sẽ phải họp trong vòng 48 giờ và bỏ phiếu trong vòng 21 ngày để đưa ra quyết định. Nếu 2/3 thành viên của cả hạ viện và thượng viện đồng ý rằng Trump không thể tiếp tục làm tổng thống, ông sẽ bị tước quyền lực và Pence là người kế nhiệm. Nếu không, Trump sẽ tiếp tục nhiệm vụ.

Liệu có xảy ra?

Michael D. Shear, cây bút chuyên về của NYTimes, đánh giá rằng việc loại bỏ một tổng thống theo Tu chính án 25 còn khó hơn quy trình luận tội (hiến pháp Mỹ quy định tổng thống có thể bị luận tội vì "vi phạm các tội nặng"). 

Một tổng thống có thể bị luận tội nếu đa số tại hạ viện và 2/3 thượng viện đồng ý. Trong khi đó, Tu chính án 25 đòi hỏi sự ủng hộ của 2/3 nghị sĩ tại cả hai viện. Với thực tế là phe Cộng hòa chiếm kiểm soát lưỡng viện, điều này rất khó xảy ra.

"Người soạn Tu chính án 25 đã thiết kế để nó là một quá trình khó khăn và hiếm xảy ra. Họ đã thành công", Shear viết.

Nguồn: Vnexpress.net