Thế hệ doanh nhân mới - người Việt tại Mỹ

“Người Mỹ kinh doanh, người Việt làm ăn”. Câu nói đơn giản này phản ánh sự khác nhau về trạng thái, mô hình và cách thức kinh doanh khác nhau của người Mỹ và người Việt sống tại Mỹ.

23:41 13/02/2018

Làm ăn chủ yếu là để mưu sinh, để tồn tại, trong khi kinh doanh nhằm mục tiêu phát triển lâu dài. Thực tế, những khu người Việt tập trung làm ăn trông như một làng ẩm thực với đầy đủ các món ăn Việt Nam, cộng với một số ngành nghề hỗ trợ kinh doanh chủ yếu để phục vụ cái làng nghề ấy...

Cộng đồng tại Mỹ với quy mô khoảng 2 triệu người sinh sống tập trung nhất tại các khu vực Little Saigon, San Jose, Garden Rose, Westminster và Texas, trong đó người Việt tại California chiếm khoảng 40%.

Có hai lãnh vực người Việt thành công và khẳng định vị thế, là làm nail và ẩm thực, mà đại diện tiêu biểu là phở (món ăn khác cũng đang được ưa chuộng là bánh mì, chả giò và cà phê đá). Người Việt cũng thành công với mô hình kinh doanh bánh mì hotdog tại Washington, xe tải thực phẩm (food truck) và các trang trại gà rải rác khắp nơi. Một số thương hiệu kinh doanh theo mô hình chuỗi với quy mô lớn hơn và nổi tiếng như Bánh mì Lee’s Sandwiches, Bánh mì chè Cali, Nhà hàng Brodard, Phở Kim Long, Café Lovers, chợ thực phẩm Thuận Phát…

Dựa vào hệ thống kênh phân phối truyền thống như chợ và cửa hàng thực phẩm, nhiều sản phẩm mang tên Việt được sản xuất ngay tại Mỹ hay xuất khẩu từ Việt Nam sang, cũng được bày bán rộng rãi như bánh Bảo Hiên Rồng Vàng, snack của Vinamit, bánh phồng tôm Sa Giang, mắm Quang Trí, nước mắm Việt Hương, Vị Xưa, gia vị TPF, cà phê Trung Nguyên, đậu phộng Tài Tài, mì gói Vifon, Acecook; hay một số sản phẩm khác khá phổ biến như Kềm Nghĩa, lụa Thái Tuấn, nhựa Chợ Lớn, nệm Kym Đan… Trong số đó, chỉ ít sản phẩm có thương hiệu nổi tiếng xâm nhập được thị trường chính (mainstream) của Mỹ, như tương ớt Sriracha, nổi tiếng và được bán rộng rãi tại hầu hết các kênh phân phối thực phẩm, rồi cà phê đá đóng chai Lee’s Sandwiches xuất hiện rộng rãi tại chuỗi cửa hàng của họ và hệ thống siêu thị Costco.

Điều đau lòng là rất nhiều sản phẩm có nguồn gốc từ Việt Nam hay thương hiệu mang tên Việt, nhưng đều là do các công ty ở Thái Lan, Hong Kong… đăng ký và phân phối rộng rãi ngay tại Mỹ, như Bảo Hiên Rồng Vàng, Bà Giáo Khoẻ, nước mắm Ba Con Cua, nước mắm Con Mực, nước mắm Phú Quốc, chưa kể hàng loạt các loại trái cây tươi đến từ Việt Nam nhưng phải đột lốt Thái Lan, rồi đến tên quán như bánh xèo Đinh Công Tráng, chè Hiển Khánh… cũng xuất hiện tràn lan ở Mỹ, mà đôi khi cả chủ nhân thương hiệu của nó tại Việt Nam có thể chưa biết đến việc nhái, giả này!

Hỏi thăm các chủ nhà hàng kể cả người tiêu dùng, họ cho biết họ tin dùng sản phẩm Thái Lan nhiều nhất (đặc biệt thực phẩm như gạo, nước mắm, gia vị), vì thấy chất lượng sản phẩm Việt không đồng nhất và người Việt làm ăn không uy tín! Đây thực sự là trở ngại lớn về nhận thức về nguồn gốc, chất lượng và uy tín mà ngay cả người Việt cũng chưa thật sự tin tưởng, vô tình tạo ra rào cản và gây ảnh hưởng không tốt cho sản phẩm Việt xâm nhập thị trường Mỹ.

Hầu hết cơ sở kinh doanh truyền thống này khá lạc hậu về cách truyền thông và tiếp thị với những công cụ đơn giản với giá rẻ, như quảng cáo báo chí (1 khung quảng cáo nhỏ trên báo có giá 10, 15 USD/lần) hay trên ti vi mà nội dung và cách thức trình bày đơn điệu và kém thu hút. Hầu hết người tiêu dùng trung niên trở lên vừa bận rộn, vừa ít có thói quen sử dụng các công cụ online, ngoại trừ việc tìm cách để cơ sở kinh doanh của họ được xếp hạng tốt trên web Yelp ở Mỹ.

Nhìn chung, người Việt tại Mỹ chủ yếu kinh doanh các ngành hàng truyền thống, quản lý theo kiểu gia đình và tiện lợi, thiếu sự liên kết và hợp tác tốt, cạnh tranh chủ yếu bằng giá và hiệu quả kinh doanh không cao, tương đối tách biệt, không thể tham gia vào các thị trường chính (như siêu thị Mỹ) và chưa hội nhập thực sự với xã hội Mỹ...

Bên cạnh đó, một số người Việt có tiếng Anh và bằng cấp cao hơn kinh doanh các ngành dịch vụ, chủ yếu như bán bảo hiểm, bất động sản, phòng mạch, nha khoa, dịch vụ di trú, khai thuế… Khách hàng mục tiêu họ nhắm tới là cộng đồng người Việt sống tại Mỹ. Và một tầng lớp dân cư khác “đẳng cấp” hơn nữa với học vấn và bằng cấp tốt, có khả năng hội nhập vào phần thế giới chính “mainstream” của Mỹ khi họ làm việc cho các công ty Mỹ, hoặc họ là chủ doanh nghiệp có quan hệvà kinh doanh với Mỹ.

Thế hệ doanh nhân người Việt mới

Người Việt trẻ thuộc thế hệ 1.5 hay 2 (sinh ra tại Mỹ) với kiến thức và kỹ năng giao tiếp tốt hơn, không sẵn sàng để tiếp nối mô hình kinh doanh truyền thống của gia đình. Họ làm việc theo phong cách Mỹ và hội nhập tốt với xã hội Mỹ và sống tự lập từ sớm. Như nhận định của bà Linda Vo, phó giáo sư chuyên nghiên cứu về châu Á - Mỹ tại đại học California-Irvine: “Thế hệ này có xu hướng nắm giữ vai trò lãnh đạo và hăng hái với các hoạt động của cộng đồng”.

Câu chuyện thành công đầu tiên theo mô hình kinh doanh và làm giàu kiểu Mỹ đến từ thế hệ người Việt thứ 1, chính là Lee’s Sandwiches với 60 cửa hàng bánh mì Việt khắp nước Mỹ và hơn 400 xe tải bán thức ăn nhanh. Kế tiếp, giới trẻ thế hệ 1.5 có Charlie Tôn Quý, ông hoàng nghề nail với mô hình franchise nổi tiếng là Regal Nails trải khắp 900 cửa hàng chuyên nằm trong hệ thống siêu thị Walmart của Mỹ. Điều lưu ý là nước Mỹ và cả thế giới phải công nhận Việt Nam là master về nail và quy mô thị trường Mỹ hiện lớn hơn 8,2 tỷ USD/năm (chưa kể số liệu không chính thức bên ngoài). Từ nghề nail đã sản sinh và nuôi dưỡng biết bao nhiều nhân tài cho các nước, hàng năm tạo ra công ăn việc làm và thu nhập khá tốt cho hàng trăm ngàn lao động.

Cả hai mô hình này có đặc điểm chung là dựa vào việc phát triển hệ thống nhượng quyền kinh doanh franchise theo kiểu làm ăn của Mỹ, với tầm nhìn và khả năng triển khai hệ thống khá tốt. Định hướng phát triển dựa vào mô hình franchise như thế, một số doanh nhân trẻ tại Mỹ cũng đang phát triển thành công các chuỗi cửa hàng mới như Lông mi Daniel Phú, Bánh mì chè Cai-BMC (nhóm mới), 7 Leaves… Như một người chủ của chuỗi BMC, nhận định: “Mỹ thật sự là thị trường quá hấp dẫn để phát triển franchise, nhất là ngành ẩm thực Việt, Vì thế tôi quyết tâm đầu tư sang Mỹ để phát triển hệ thống trước, rồi sau đó vươn ra thế giới”.

Bên cạnh đó, hiện nay cũng có một lớp người Việt có học vị, tri thức cao, thích đi làm viên chức với mức lương và chế độ đãi ngộ tốt hơn, tại các cơ quan chính phủ hay các công ty lớn của Mỹ, đặc biệt các ngành công nghệ, sinh học, y tế, bất động sản hay tài chính tại các tiểu bang hay tại các thành phố công nghệ, như Seattle, San Jose, New York... Với thế hệ startup công nghệ mới, nhiều câu chuyện thành công có giá trị lớn tận dụng lợi thế công nghệ, mà đình đám nhất là câu chuyện thành công của hai tỷ phú là Trung Dung với OnDisplay trị giá 1,8 tỷ USD, và Bill Nguyễn với OneBox trị giá 850 triệu USD…

Giới trẻ mới từ Việt Nam sang Mỹ định cư trong những năm gần đây cũng tiếp sức đóng góp nhiều ý tưởng và mô hình kinh doanh mới, tận dụng và kết hợp lợi thế về công nghệ và trình độ quản lý tốt hơn. Ngoài ra, tại nhiều nơi như San Jose, quận Cam, xuất hiện ngày càng nhiều các mô hình nhà hàng mới phát triển theo chuỗi cửa hàng, với phong cách ẩm thực đa văn hoá (fusion) với món ăn được chế biến và trình bày đẹp mắt, được quản lý tốt và thu hút sự quan tâm lớn hơn từ khách hàng Việt Nam trẻ, kể cả người dân Mỹ. Vài tên tuổi mới nổi gần đây như chuỗi quán Café 7 Leaves, BMC ở khu vực người Mỹ, Mii Restaurant. Chủ nhân của chúng là các bạn trẻ trưởng thành với cả văn hoá Mỹ và vẫn gần gũi với truyền thống Việt. Họ tốt nghiệp đại học, có kiến thức, làm ăn chuyên nghiệp, cam kết đầu tư ứng dụng công nghệ vào quản lý cửa hàng, sử dụng online trong tiếp thị và quảng cáo, nhằm thu hút khách hàng trẻ và người Mỹ đến với mình.

Các câu chuyện thành công trên đều cho thấy năng lực và lợi thế lớn của người Việt được nước Mỹ thừa nhận thuộc về các ngành ẩm thực, nghề nail và ngành liên quan điện toán, công nghệ. Việt Nam đang dần hình thành một thế hệ các nhà kinh doanh mới, cởi mở, năng động với tầm nhìn và kiến thức tốt hơn và từng bước đổi mới hình ảnh cho cộng đồng người Việt tại Mỹ. Thế hệ trẻ này có khả năng giúp người Việt bứt phá, vươn xa ra bên ngoài phạm vi “ao làng” của cộng đồng người Việt đã quá tuổi trung niên hiện nay. Không lâu nữa, cộng đồng người Việt trẻ tại Mỹ đang chuyển mình từ mô hình kinh doanh và cách quản lý truyền thống, sang mô hình quản lý hiện đại chuyên nghiệp, tham gia trực tiếp vào thế giới chính thống “mainstream” của Mỹ. Nhờ vậy, chúng ta đang và sẽ chứng kiến một cộng đồng người Việt trẻ mới, có cả nhiều doanh nhân từ trong nước sang kinh doanh và tham gia sâu hơn vào xã hội và kinh tế Mỹ, đồng thời tạo cơ hội để kết nối doanh nhân trong nước kinh doanh hội nhập mạnh mẽ hơn với thế giới.